Được tham gia đọc các bài viết của các em trong hai cuộc chung khảo tôi bỗng
hiểu thêm về trẻ em hôm nay. Hóa ra hiện nay không phải tất cả trẻ em đều thờ ơ
với văn học. Vẫn có không ít các em thích được sáng tác văn thơ, có nhiều em
còn đam mê viết đến cả trăm bài được đăng báo như em Đỗ Tú Cường (TP Hồ Chí
Minh), nhiều em là cộng tác viên thường xuyên của Báo
Nhi đồng như em
Nguyễn Đan Thi (Hà Nội), có em mới 13 tuổi đã cầm bút viết thử vài chương tiểu
thuyết…
Những bài viết nổi bật nhất của trẻ em hôm nay lại là những bài viết về tình
cảm gia đình.Trong cuộc sống ở thế kỷ XXI, những tiện nghi hiện đại đã thâm
nhập và chi phối sinh hoạt của từng gia đình, công cuộc “đô thị hóa” đã làm co
hẹp nông thôn, làng quê thân thương ngàn đời với các gia đình Việt Nam.Trong
nhịp sống gấp gáp của xã hội mối liên hệ tình cảm gia đình đã trở nên mong manh
trong làn sóng lối sống vô cảm ích kỷ càng ngày càng nhiễm vào tâm hồn thơ trẻ.
Cuộc sống sum vầy ông bà, con cháu càng ngày càng xa, càng nhạt… Chính vì thế
sự xuất hiện dồn dập những bài văn về
Người ông nội của tôi (Phạm Bảo
Ngọc- Hà Nội), Ông ngoại con (Thiều Ngọc Trâm- Hà Nội), bài thơ Ông
em (Đỗ Hoàng Quân- Hà Nội)… là sự thể hiện nỗi niềm khát khao của trẻ em
hiện nay. Hình ảnh “người ông” của các em nhỏ hôm nay là hình ảnh người ông cựu
chiến binh, là anh bộ đội của ngày xưa. Hình ảnh người ông dậy sớm tập thể dục,
ông kể chuyện chiến đấu ngày xưa, ông yêu vườn cây và dặn dò cháu giữ lấy vườn
cây, ông “dấm” quả hồng xiêm cho cháu, ông tiết kiệm và giản dị giữ gìn từ cái
mũ cũ đến thích các món ăn quê nhà… Tất cả những chi tiết đời thường ấy đã trở
thành quý giá, trở thành vô giá trong đà phát triển ào ạt của cuộc sống hiện
đại khiến người với người nói năng, ứng xử với nhau trong quan hệ hàng hóa, mua
bán, khiến tình người thành “lạnh giá như đồng”…Trẻ thơ cần tình cảm biết bao,
các em cần tình người trong từng cử chỉ, ánh mắt, lời nói ấm áp… có lẽ vì thế
hình ảnh người già đã được các em khắc đậm trong tâm trí và hiện ra rõ mồn một
trong văn thơ của các em. Phải chăng “người già” đang giữ lại bản sắc tình cảm
Việt muôn đời trong tâm hồn trẻ thơ hôm nay.
Các tác giả nhỏ tuổi hôm nay có vốn đọc phong phú và đa dạng hơn các thế hệ cầm
bút trước đây. Tiến sĩ Nguyễn Thụy Anh và tôi cũng đã thử hỏi ý kiến các em tham
gia Trại sáng tác của Trung ương Đoàn và của Cung thiếu nhi Hà Nội về “Nhân vật
nào em yêu thích nhất?”. Kết quả thu được thật phong phú: Từ
Doraemon
(Nhật Bản) đến Nhật ký Đặng Thùy Trâm, từ Dế mèn phiêu lưu ký (Tô
Hoài) đến Pipi tất dài (Thụy Điển), từ bé Remi trong Không gia đình
(Pháp) đến Kínhvạn hoa (Nguyễn Nhật Ánh), từ Truyện cổ Andersen
(Đan Mạch) đến Harry Potter (Anh)…
Chính vì có vốn đọc phong phú: vừa cổ điển vừa hiện đại, vừa hiện thực vừa giả
tưởng, vừa rung động chan chứa với lòng yêu nước lại vừa mở rộng sự cảm thông
với trẻ em trên thế giới nên cách viết của các em bây giờ đã thể hiện một cách
nhìn thẳng vào bản thân mình với tất cả phần hay, dở, sáng, tối…Ở đây tôi muốn
nói sâu thêm về truyện ngắn
Những chiếc kẹo trong đêm mưa của em
Huỳnh Mỹ Hiếu Kiên (Hà Nội). Đây là một truyện ngắn có nhân vật chính không
phải là “người già” mà là một câu bé và em trai nhỏ của cậu ta. Cậu bé (nhân
vật chính) khi mở đầu câu chuyện ở tình huống mẹ đẻ thêm em bé, như vậy tình
cảm của em đã bị chia sẻ .Cậu bé (nhân vật chính) đã thể hiện một tâm trạng ích
kỷ, bực dọc, ghen ghét với em ruột mỗi khi em tỏ ra “đáng yêu” và được người
lớn yêu chiều hơn mình.Tác giả nhỏ tuổi này đã chân thành giãi bày tâm lý bản
năng tự nhiên của trẻ nhỏ. Chính sự chân thành đó đã khiến cho đoạn kết của câu
chuyện thật cảm động , đầy sức thuyết phục. Việc chia sẻ cái kẹo của em bé rất
ngây thơ trong đêm mưa với người anh đã làm cho người đọc thêm tin yêu rằng dù
xã hội có hiện đại đến đâu tình em anh ruột, tình huyết thống vẫn bền chặt, vẫn
gắn bó, vẫn là vĩnh viễn trong tình người Việt Nam.
Các em thiếu nhi hiện nay đã tìm được cách thể hiện tình cảm, tâm hồn mình bằng
những bài văn xuôi,nhưng các em đang gặp khó khăn với việc thử tập làm thơ.
Trong đời sống tình cảm gia đình, các em thiếu nhi thời hiện đại đã bị thiếu
hụt vốn sống văn hóa dân gian. Các em đang thiếu những lời ru mộc mạc, thiếu
những câu hát đồng dao, những câu tục ngữ “cửa miệng” của những người thân
trong gia đình. Nếu thiếu đi cái nôi văn hóa dân gian thì làm sao những bài thơ
hai chữ, ba chữ, bốn chữ , năm chữ hồn nhiên kỳ diệu của tuổi thơ Trần Đăng
Khoa, của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn, của các nhà thơ Định Hải, Võ Quảng, Phạm
Hổ… lại có thể xuất thần ra đời và sống mãi trong đời sống tâm hồn các thế hệ?
Là những người đã sống nhiều năm trong phong trào Văn học thiếu nhi, chúng tôi
luôn tự hiểu rằng việc tổ chức ra các cuộc thi sáng tác thiếu nhi chưa hẳn là
để phát hiện một tác giả nào. Các em tập viết văn làm thơ hôm nay có lẽ chưa
phải là việc các em đến với một “nghề”. Các em viết để tâm hồn mình đẹp hơn,
chân thật hơn và thiện tâm hơn.
Việc đọc các sáng tác của trẻ em lại việc rất có ích với người lớn, trước hết
là với các bậc cha mẹ, để hiểu con mình hơn, với các nhà văn,là để hiểu đối
tượng mà mình đang hướng đến. Và, với các nhà nghiên cứu là để “bắt mạch” được
“nhịp tim non nớt” của thời đại mà mình đang sống.
Ngay từ khi bắt đầu có phong trào văn học thiếu nhi ở Việt Nam, các nhà văn đi
tiên phong như Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng, Võ Quảng, Phạm Hổ, Đoàn Giỏi, Vũ Tú
Nam... cùng các nhà lý luận Văn học thiếu nhi như Vũ Ngọc Bình, Văn Hồng, Vân
Thanh…đều rất coi trọng sứ mệnh của văn học thiếu nhi. Đó là văn học
nhằm để bồi dưỡng nhân cách, xây dựng tâm hồn tình cảm trong sáng lành mạnh cho
trẻ em. Nói một cách rõ ràng hơn, văn học thiếu nhi thời kỳ mở đầu rất coi
trọng tính giáo dục. Ta còn nhớ có nhiều năm tháng Nhà xuất bản Kim Đồng chủ
yếu là in các loại sách “Người tốt việc tốt”, “người thực việc thực”, được gọi
chung là tủ sách Việc nhỏ nghĩa lớn. Loại sách đáng quý này đã góp phần
xây dựng nhân cách cho cả một thế hệ “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Cũng
trong dòng sách này đã có những tác giả đi sâu hơn vào tâm lý tuổi học trò,
giãi bày được tâm tư tình cảm của lứa tuổi nhạy cảm này trong một cảm hứng lãng
mạn. Những cuốn sách như vậy đã có sức sống với thời gian. Sức mạnh nghệ thuật
của Nhật ký Đặng Thùy Trâm chính là chất lửa chân thành của thời đại lịch sử ấy.
Tuy nhiên, khi không khí xã hội thay đổi, những hình ảnh “Đạo đức giả” đập vào
ánh mắt và tâm hồn trẻ thơ,việc trình bày các nhân cách tốt theo kiểu sáo
mòn,khiên cưỡng. giả tạo, lặp đi lặp lại những bài học khuôn sáo đã mất đi sự
thiêng liêng, khiến bạn đọc chán ngán,và văn học thiếu nhi đã chững lại .
Tính giải trí của văn học thiếu nhi đã bắt đầu được chú ý trong thời kỳ Đổi
mới. Việc du nhập ồ ạt các tác phẩm dịch khiến “hàng ngoại”, đặc biệt là truyện
tranh- một sản phẩm sách của thời đại nghe nhìn- chiếm lĩnh thị trường sách trẻ
em. Việc trẻ em được “mở cửa” đọc nhiều và rộng như vậy là một xu hướng tất yếu
trong công cuộc phát triển của đất nước. Có những bộ truyện tranh có ý nghĩa
bồi dưỡng nhân cách cho trẻ em rất thú vị và hấp dẫn như Doraemon (Nhật Bản). Tuy nhiên sức tưởng tượng và sự thăng hoa
của các tác phẩm văn học thiếu nhi nước ngoài đã khiến nhiều tác giả văn học
thiếu nhi “nội” đuối sức và lúng túng trong việc tìm hướng phát triển .
Vượt qua tất cả những khó khăn, trong mười lăm hai mươi năm đổi mới vừa qua,
văn học thiếu nhi đã có những tác phẩm thu hút được bạn đọc, có những tác giả
mới xuất hiện với những phong cách mới. Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh với bộ sách Kính
vạn hoa và hàng loạt các tác phẩm Tôi là Bêtô, Cho tôi xin một vé
đi tuổi thơ... đã liên tiếp tạo nên những sự kiện sách trong công chúng đồng
thời cũng được giới chuyên môn ghi nhận bằng các giải thưởng lớn. Tác giả
Nguyễn Ngọc Thuần với Vừa nhăm mắt vừa mở cửa sổ đã đem lại cho văn học
thiếu nhi Việt Nam một cách viết hoàn toàn mới, tác phẩm này cũng là một bước
tiến ra ngoài thế giới sau những dư âm của Dế mèn phiêu lưu ký
của nhà văn Tô Hoài và thơ Trần Đăng Khoa.
Hàng loạt các cuộc vận động sáng tác của Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản
Trẻ, cùng Dự án hỗ trợ Văn học thiếu nhi Việt Nam- Đan Mạch (do Hội Nhà văn Đan
Mạch và Nhà xuất bản Kim Đồng phối hợp tổ chức với sự tài trợ của chính phủ Đan
Mạch) đã là nguồn khích lệ những tác giả xuất hiện. Đội ngũ tác giả viết cho
trẻ em đã có những tên tuổi mới: Nguyên Hương (Đắk Lắk), Lưu Thị Lương, Phương
Trinh , Nguyễn Thị Bích Nga (TP Hồ Chí Minh), Quế Hương (Đà Nẵng)... đều là
những tác giả có cả chục đầu sách và đạt những giải thưởng cao trong nhiều cuộc
thi.
Gần đây với sự nỗ lực của đội ngũ biên tập trẻ, các tác phẩm nóng hổi hơi thở
cuộc sống hiện nay của các tác giả trẻ đã xuất hiện: Tôi kể em nghe chuyện
Trường Sa của Nguyễn Xuân Thủy, Nhật ký sẻ đồng của Phong Điệp, Tí
chổi của Trang Thanh... Bên cạnh các tác giả trẻ có cả những nhà hoạt động
văn Hóa trẻ tuổi đi vào việc hướng dẫn trẻ em đọc sách như tiến sĩ Nguyễn Thụy
Anh với Câu lạc bộ Đọc sách cùng con...
Chúng ta ai ai cũng có thể nhận ra rằng: Văn học thiếu nhi Việt Nam đã và đang
luôn luôn đứng trước những thách thức lớn. Làm thế nào để hấp dẫn, lôi cuốn trẻ
em trở về say sưa với những trang văn thấm đẫm chất Việt mang sức sống của thời
hiện đại?
Ở đây một lần nữa nhận thức về ý nghĩa của văn học trẻ em được đặt ra. Xin quay
lại với những sáng tác của các em hiện nay. Dẫu đời sống xã hội hiện nay có
nhiều tiện nghi hiện đại hơn, dẫu trẻ em hiện nay có rất nhiều cơ hội để vượt qua
“lũy tre làng”, vượt qua cả biên giới lãnh thổ của đất nước, vượt ra biển lớn,
đi vòng quanh cả thế giới chăng nữa thì các em vẫn là những đứa con “máu đỏ da
vàng” của dân tộc. Các em vẫn nhớ ông, nhớ bà, nhớ cha, nhớ mẹ, các em vẫn cần
tình anh, tình chị, tình em… Dẫu trẻ em ngày nay có quen thuộc với bánh ga tô,
kẹo socola, bánh pizza, gà rán KFC, nước cocacola… các em vẫn thèm nhất là bát
cơm thơm dẻo do bàn tay người mẹ, người cha chăm sóc.Tình thương yêu, sự cảm
thông chia sẻ vẫn là điều trẻ em cần nhất, phải chăng đó chính là điều mong
muốn của bạn đọc với các nhà văn, các nghệ sĩ hiện nay. Sự đổi mới văn học
thiếu nhi không hoàn toàn chỉ là sự đổi mới về kỹ năng, kỹ xảo, là viết hiện
thực hay viết giả tưởng…Trẻ em đang cần những lời mới nhất về những điều muôn
thủa.
Nhà văn Võ Quảng đã có lần nhận xét về
một tác giả đại ý rằng: người ấy có văn bởi vì người ấy có tâm.
Văn học trẻ em hiện nay đang rất mong mỏi các tác giả tâm huyết và chung thủy
để làm rường cột cho một phong trào lớn.
Tháng 7/2011 Lê Phương Liên
BÀI VIẾT CỦA HỌC SINH CLB VĂN HỌC KHÓA II (phầnIV)
GỌI MÙA HÈ
Tiếng
ve ra rả
Phượng
về ngợp trời
Tiếng ve như khơi
Niềm
vui náo nức
Lòng
em rạo rực
Chào
đón hè về
Cảm
ơn chú ve
*
Cảm
ơn chú ve…
NGUYỄN QUỲNH ANH - 11TUỔI
SAO ĐÊM HÈ
Đêm hè sao nhiều thế
Từ
nắm tay một người vô hình
Sao được tung ra
Sao được tung ra
Bay
chớp chới
Rồi
đậu hiền lành trên bầu trời cao
Bỗng
nhiên
Cả
bầu trời nghiêng đi
Sao
trôi vào đáy nước
Nhưng
sao trên trời vẫn không
thể nào hết được
Ôi
!
Bầu
trời cao
Ánh
mắt sao
Con
người bay với ngàn sao
NGUYỄN QUỲNH MAI - 13 TUỔI
GỐI ĐẦU TAY MẸ
Đêm
nay một đêm hè
Con
gối đầu tay mẹ
Ôi
cánh tay mẹ mát
Như
ngàn giọt sương đêm
Mẹ
ơi trăng lên rồi
Trăng
gối đầu trên mây
Con
còn sướng hơn mây
Gối
đầu trên tay mẹ.
NGUYỄN QUỲNH MAI - 13 TUỔI
ĐÁM MÂY
Đám
mây hồng nho nhỏ
Trông
như là chú thỏ
Tung
tăng bước đến trường
Cùng
vui đùa với gió
NGUYỄN VIỆT HÙNG – 11TUỔI
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét